Mutfak Yangın Söndürme Sistemleri

Ev yada sanayi tesislerinde , ticari işletmelerde mutfak yangını deyince aklımıza genellikle kızartma yağlarının yada tencerelerin yanması , kullanılan yanıcı gaz ( LNG veya LPG ) tüplerinin parlaması  sonrasında patlamalar gelir. Konutlarda mutfak yangınlarının önlenmesi konusunda herhangi bir kural yok ancak ticari işletmelerde mutfak yangınlarından korunma ve yangınları önleme konusunda Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmeliğin  Dördüncü Bölümünde aşağıdaki gibi kurallar konulmuştur.

 MADDE 57- (1) Konutlar hariç olmak üzere, alışveriş merkezleri, yüksek binalar içinde bulunan mutfaklar ve yemek fabrikaları ile bir anda 100’den fazla kişiye hizmet veren mutfakların davlumbazlarına otomatik söndürme sistemi yapılması ve ocaklarda kullanılan gazın özelliklerine göre gaz algılama, gaz kesme ve uyarı tesisatının kurulması şarttır.

(2) Mutfakların bodrumda olması ve gaz kullanılması hâlinde, havalandırma sistemleri yapılır. İkinci bir çıkış tesis edilmeksizin gaz kullanılması yasaktır.

(3) Mutfak ve çay ocakları binanın diğer kısımlarından en az 120 dakika süreyle yangına dayanıklı bölmeler ile ayrılmış biçimde konumlandırılır. Bölme olarak ahşap ve diğer kolay yanıcı maddeler kullanılamaz.

(4) LPG kullanılan mutfaklarda, LPG tüpleri bodrum katta bulundurulamaz. LPG kullanılan mutfakların bodrum katta olması hâlinde; gaz algılayıcının ortamdaki gaz kaçağını algılayıp uyarması ile devreye giren ve gaz akışını kesen, otomatik emniyet vanası veya ani kapama vanası gibi bir emniyet vanasının ve havalandırmanın bulunması gerekir.

(5) Mutfaklarda doğalgaz kullanılması hâlinde, 112 nci maddede belirtilen esaslara uyulması şarttır.

Bizim için şu anda önemli olan kısım davlumbazlara otomatik söndürme sistemi yapılması bölümü. Yönetmelik yapın , yapılmalı diyor  çok güzel ancak asıl sorun bundan sonra başlıyor. Davlumbaz söndürme sistemleri ile ilgili kurallar nelerdir ve biz hangi kurallara uygun yapacağız. Yada bu sistemleri yapmaya yetkili kimlerdir.

Ülkemizde davlumbaz söndürme sistemleri ile ilgili herhangi bir standart bulunmamaktadır. Yani ciddi bir ikilem ve sorun var , yönetmelik yapılmalı diyor ancak nasıl , hangi kurala uygun ve kimler tarafından yapılması gerektiğini açıklamıyor. Dolayısı ile bundan anlaşılan şudur ki – benim anladığım bu ; kim isterse davlumbaz söndürme sistemi yapabilir , tüm hesaplarını kendi keyfine göre yapar , önemli olan orada boru , nozul ve tüplerden oluşan bir sistemin olmasıdır. Kimse ben bunu kabul ediyorum yada etmiyorum diyemez , yada bu sistem olmuş yada olmamış diyemez , bu sistem şu şekilde çalışmalı , böyle test edilmeli ve bakımları şu şekilde yapılmalı diye bir kural yoktur. Zaten gerçekten de şimdilerde ülkemizdeki durum tamda budur. Demek ki genel olarak hemen herkes benim anladığım gibi anlamış. Bu ciddi bir hata ve eksikliktir , ancak bu hata ve eksikliğin sebebi yönetmeliği hazırlayanlardır , bir sürü hatalar ve eksiklerle dolu olmasına rağmen hiç yoktan bir yönetmeliğin olması bile iyi bir şey ancak hata ve eksiklerin bir an önce düzeltilmesi revize edilmesi gerekmektedir.

Uluslararası kurallarda , borular , nozullar ve algılama sistemi gibi sistemlerden oluşan , davlumbaz yangın söndürme sistemlerinin tasarımında  ; üç farklı metod – yol izleniyor.

(1) pre-engineered extinguishing systems,  yani ön mühendislik ve tasarımı yapılmış sistemler , ki bunların uygulmaları ; NFPA 17A, Standard for Wet Chemical Extinguishing Systems, NFPA 96, Standard for Ventilation Control and Fire Protection of Commercial Cooking Operations  ve  UL 300 Fire Testing of Fire

Extinguishing Systems for Protection of Commercial Cooking Equipment  kurallarına uygun olarak tasarımı  yapıldıktan sonra yapılır.

(2) fire sprinkler-based extinguishing systems. Yani sprinkler sistem tabanlı söndürme sistemleri  ki bu tasarımlar NFPA 13, Standard for the Installation of Sprinkler Systems, kurallrarına göre yapılır.

(3) Modular type-based extinguishing systems ; Modül olarak tasarlanmış yangın söndürme sistemleri yada taşınabilir yangın söndürme cihazları.F tipi söndürücü taşınabilir yada modüler -asılabilir söndürme cihazları.

Tabiki sistemler ve metodlar ile beraber söndürücü maddenin özelliği de önemli çünkü mutfak yağ yangınları sıradan ABC yangın söndürme tozları yada B tipi köpüklü maddeler ile söndürülemez. Mutfak yağ yangınları için özel F tipi söndürücü maddeler kullanılmalıdır. Ayrıca  tüm söndürücü sistemlerin ve yangın söndürme cihazlarının F tipi RATE testinden geçip bir RATE değeri almış olması gerekir.

TS 862 ye gore   Yemek yağı deney yangınları, derin bir yağ  kızartıcıyı benzeş tirmek için çelik bir tepsi kullanılarak yapılmalıdır. RATE deneyi 5F , 25F,40F ve 75F olarak yapılır. Yanıcı yağ , 330 °C ila 380 °C arasındaki bir sıcaklık seviyesinde otomatik tutuşan, saf yemeklik bitkisel yağ olmalıdır. Uygun bir ısıtma düzeni kullanılarak yangın deney tepsisindeki yağ , pilotsuz otomatik tutuş ma oluş ana kadar ısıtılır.Tertibatın ısınmaya başlamasından sonra, en fazla 3,5 saatlik bir sürede otomatik tutuşma oluşmalıdır. Otomatik tutuşma oluştuğunda; Isı kaynağı kapatılır ve yangınla mücadele başlamadan önce (1200+10 ) saniye için serbest bir biçimde yanmaya müsaade edilir. Daha önceden hazırlanmış olan taşınabilir –modüler yada sabit system ile yangın söndürülebilir ise bu sisteme –cihaza o deneyde başarılı olduğu RATE verilir.

Daha öncede ifade ettiğim gibi ülkemizde belirlenmiş – yada kanunlar ile belirlenmiş dersek daha doğru olur –  TS 862 dışında herhangi bir yöntem ve kural yoktur. TS 862 de sadece RATE deneyi ile ilgili tanımlamaları yapmaktadır. Oysaki mutfak sistemlerinde kullanılan önleme ve söndürme sistemlerinin kimler tarafından ve hangi kurallara uyularak yapılması gerekliliği çok önemlidir. Eğer bu bir kural yada kurallar ile tanımlanmaz , belirlenmez ise mutfak davlumbaz yangın söndürme sistemlerindeki karmaşa kargaşa ve keşmekeş bir türlü son bulmayacaktır. Kuralsız yapılan söndürme sistemlerin kendisi çalışnalar ve işletmeler için can ve mal kaybı riski oluşturmaktadır.Gerek depolama tüpü standart dışılığı yada uygun olmayan borulama ve söndürücü maddelerin konması bir çok riske sebep olmaktadır. Ayrıca sistemler başlangıçta ruhsat alımı için kurulmakta sonrasında herhangi bir bakım ve test yapılmadığından dolayıdır ki yangın anında bir çoğu çalışmamakta yada söndürmemektedir. Hatta sistemin kendisi yangın olmadan patlayıp çatlayarak risk meydana getirmektedir.

Önemli bir sorun şu ki sistemler kimlere ve nasıl yaptırılmalı ? Sistemler işin ehli kişilere yaptırılmalıdır. Sistem tasarımında NFPA veya UL kurallarına göre hareket edilmelidir. Sistem kurulumu yada tasarımı yapacak firmalardan CE yada en azından hizmet yeterlilik belgesi yani TSE 13345  istenmelidir. Hiçbir teknik bilgi ve yeterliliği olmayan kişi ve firmalara bu tür sistemler yaptırılmamalıdır.

Çünkü en önemli kısım tasarım ve hesaplamadır. Daha en başından doğru tasarlanmalı ve doğru hesaplama yapılarak hem sistemin nozulları , borulaması ve söndürücü miktarı-çeşidi doğru bir biçimde seçilmelidir.

Söndürücü madde F yada K tipi sertifikalı olmalıdır , mutfak yağlarını söndürdüğü belgelenmiş söndürme maddeleri kullanılmalıdır.

Yeni bir sistem ;

 Yeni bir mutfak davlumbaz sistemi ise ıslak borulu ve otomatik sprinkler sistemli davlumbaz söndürme sistemidir. Sistem tasarımında özel F tipi sprinkler nozulları kullanılır. Klasik sistemden farkı ise sistemde sürekli basınçlı sıvı söndürücü olması ve yangın çıktığında sıvının sadece yangın çıkmış olan bölgeye boşaltmasıdır.

 Klasik tasarlanmış sistemde eğer sistem hatalı tasarlanmış yada eksik miktarda sıvı doldurulmuş ise şu olasıdır ; yangın çıkacak sistem çalışacak yani tüm NOZUL lardan sıvı boşalacak ama söndüremeyecek.Çünkü sıvı yangın çıkmayan yerlere de gideceği için yangın çıkan yere yeterli sıvı gitmeyecek. Dolayısı ile yangın devam edecek. Klasik sistemin handikapı sistem çalıştığında tüm nozullardan sıvının boşalması ve nozul başına az bir miktar sıvı kalmasıdır. Mesela 6 LT tankı olan 6 nozullu bir sistemde ortalama nozul başına bir litre söndürücü sıvı boşalacaktır ki bu bazı durumlarda yangını söndürmekte yetrsiz kalabilir.

Özel taraşım F tipi sprinkler sistemde ise yangın çıkacak yangının çıktığı noktadaki NOZUL otomatik olarak patlayacak ve yangını söndürecek çünkü nozullar ısıya duyarlı ve yangın çıktığında otomatik boşalıyor dolayısı ile yangın söndürme sıvısı sadece yangın olan yere boşalıp yangını söndürüyor.

Hangi sistemi yaparsanız yapın tüm sistemlerde ;

Bakım , test ve kontroller her 6 ayda bir mutlaka yetkili servislere yaptırılmalıdır. işletmeler servis ücreti ödememek için davlumbaz söndürme sistemlerinin periyodik bakımları yaptırmamaktadırlar. Sadece sistem tüpünün basıncının kontrol edilmesi yeterli değildir. Sistemlerin kontrolü uzman kişilerce yapılmalıdır. Bir kontrol esnasında tüp basıncı dahil, dedektörler, boru hatları, nozul açıları, Nozul çıkışları, filtre konumları, pişirme cihazı konumları ve tipleri vb gibi kontrollerin yapılması gerekmektedir.

Mutfakta çalışan personele yangın eğitimleri kesinlikle verilmelidir. Hem sabit yangın söndürme sistemini nasıl kullanacağı hem de taşınabilir cihazların nasıl kullanılacağının eğitimleri personele verilmelidir. Davlumbaz söndürme sistemleri kurulurken esas olan davlumbazın altında kalan pişirme cihazlarıdır ve sistem buna göre dizayn edilir. Fakat bu konuda yeterli bilgisi olmayan mutfak çalışanları mutfak faaliyette iken temizlik esnasında veya çalışma esnasında devamlı olarak pişirme cihazlarının yerlerini değiştirmektedir. Kesinlikle yer değişimi yapılmamalıdır.

Temizlik mutfak yangınlarını önlemede ciddi bir önlemdir. Davlumbazların filtre ve bacalarında zamanla yağ birikir. Zamanla biriken bu yağlar mükemmel bir yanıcı etkiye sahiptirler. Olası bir kıvılcım durumunda hızlı bir şekilde tutuşarak tüm havalandırma bacası boyunca geçtiği her noktaya yangını taşımaktadırlar. Genelde bodrumda çıkan bir yangın baca vasıtası ile tesisin en üst noktasına kadar taşınmaktadır.

Her konuda olduğu gibi bu konuda da asıl önemli nokta bilgi ve bilinç sahibi olmaktır. Mutfağımızda yangın korunma ve güvenlik sistemlerini sırf ruhsat almak için değil gerçekten gerekli olduğu için yaptırmalıyız. Bu sistemlerin gün geldiğinde can ve mal kurtarabileceğinin bilincinde olmalıyız.

Öncelikli hedefimiz yangın çıkmasını engelleyici tedbirleri almaktır. Önleme hep söndürmekten daha ucuzdur.Mutfakta yangına karşı önlem almanız ve yüksek yangın güvenliği sağlamanız için aşağıdakilere dikkat etmenizi öneririm.

 Yemek pişirirken ocağın yanından ayrılmanız durumunda yangın çıkabilir. Mutfaktan ayrılmanız gerektiğinde ocağı _kapatınız. Yemek pişirirken dar kollu giysiler giyininiz. Sıvı _yağı _dikkatli bir şekilde kullanınız; tencerede yavaş _yavaş _kızdırınız, doğru büyüklükte tencere kullanınız ve ateşin altını _yağın sıçramasını _önleyecek şekilde açınız.Fırının ızgarasını her kullanışınızın ardından ve davlumbaz filtrelerini ve tüm pişirme aletlerini düzenli olarak temizleyiniz. Doğalgaz ve LPG kaçakları için Gaz Alarm Detektörü taktırınız. Gaz kaçağı hissettiğiniz mahallede kıvılcım çıkarabilecek tüm hareketlerden uzak durunuz; Ateş yakmayınız, buz dolabı kapağını açmayınız, elektrik anahtarlarına dokunmayınız ve ortamı havalandırınız.

Tüm herşeye rağmen mutfağınızda yangın başlarsa ; Sakın su kullanmayınız.  Su, yanan yağı _söndürmez – yanmakta olan yağ _üzerine asla su dökmeyiniz. Bu tür yangının üzerine su dökülmesi yangının daha çabuk yayılmasına ve ayrıca korkunç yanıklara neden olabilir.

 Sıvı _yağın alev alması _durumunda, ocağı _kapatınız ve tavanın kapağını _örtünüz ya da alevleri söndürmek için yangın battaniyesi kullanınız. Yangının yayılmasına ve ağır yaralanmalara yol açabileceğinden, tavayı _bu durumda evde dolaştırmayınız. Yağ _yeniden alev alabileceğinden, kapağı _açmadan önce yağın soğumasını _bekleyiniz.

Ancak yangın battaniye ile sönmeyecek durumda is eve mutfağınızda F tipi taşınabilir bir yangın söndürücü cihaz varsa bu durumda yangına YSC ile müdahele ediniz. Ancak yangına bu şeklide müdahel etme şansınız kalmamış ise ve sabit davlumbaz söndürme sisteminiz varsa sistemi elle aktif hale getirerek söndürme yapmanız gerekiyor. Fanları kapatın , elektriği kesin , yakıtı – gazı kapatın sonrasında elle çalıştırma butonuna basın.

Yangın sonrasında , yangının çıkış nednelerini araştırın , resimleri çekin  ve yangın söndürme cihaz ve sistemlerinizin dolum bakımlarını yaptırın.