BYKHY ve Performansa Dayalı Yangın Dizaynı

Performansa dayalı  doğru tasarımdan bahsetmeden önce BYKHY ile ilgili bir kaç değerlendirme yaparak bu değerlendirmeler ışığında doğru tasarım ve uygulamalar hakkında bir kaç fikir üzerinde düşünmekte fayda var.

BYKHY ilkeler bölümü  MADDE 5- (1) Projeler, kanuni düzenlemeler yanında, yangına karşı güvenlik bakımından bu Yönetmelikte öngörülen şartlara uygun değil ise yapı ruhsatı verilmez. Yeni yapılan veya proje tadilatı ile kullanım amacı değiştirilen yapılarda bu Yönetmelikte öngörülen esaslara göre imalat yapılmadığının tespiti hâlinde, bu eksiklikler giderilinceye kadar binaya yapı kullanma izin belgesi veya çalışma ruhsatı verilmez.

Yapı ruhsatı ile yapının ne için kullanılacağı arasında ciddi bir sıkıntı var. Öncelikle bu ruhsatlandırma sistemi yangın güvenliği açısından revizyona uğramalıdır. Çünkü binayı yapan kişi yada kurum öncelikle bu binayı hangi kullanım amacı ile yaptığına göre yangın güvenlik önlemleri değişmektedir. Bina sahibi binayı imalathane olarak yapıp sonra depo olarak kullanılabilmektedir. Yada iş yeri büro v.b. olarak yapılmış bir bina daha sonra başka bir kullanım amacı ile kullanılabilmektedir. Dolayısı ile bina ya binalar sadece yapıldıkları amaca hizmet etmeliler yada binalar kullanım amacı değiştiğinde ruhsatları iptal olmalı yeniden bir yangın risk değerlendirmesine tabi tutularak yeni kullanım amacına uygun yangın güvenlik tedbirleri alındıktan sonra ruhsatlandırılmalıdırlar.

Yine binalar kullanım kapasiteleri değiştiğinde tekrar bir denetime tabi olmalıdırlar. Üretim yapan bir firmada üretim kapasitesi arttığında oradaki yangın güvenlik önlemlerinin de yeni üretim kapasitesine uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Yada firma üretim gamına başka yeni bir ürün eklediğinde o ürünün yangın ile olan ilişkisi değerlendirilip yeni gerekli ek önlemlerin alınması sağlanmalı ve ruhsatlandırma buna göre yeniden yapılmalıdır.

Peki asıl soru şudur tüm bunları kim yada kimler yapacaktır. Buna göre yeni düzenlemeler nasıl olacak ve bunları kim hangi yetkiler ve bilgiler ile uygulayacaktır.

Belki araçlardaki trafik muayenesi gibi binalarda periyodik yangın güvenlik muayenesi yapılması gerekebilir. Yada iş güvenliği hizmeti veren firmalar bu konuda sorumluluk altına alınıp yetkilendirilebilir. Zaten bazıları bu benim yukarıda söylediklerimi iş güvenliği hizmeti çerçevesinde firmalın yaptığını iddia edebilir. Fakat burada sıkıntı şudur ki ; İş güvenliği firmaları işletmeye bağlı çalıştığı için yani işverene bağlı oldukları için o işvereni  gerçek anlamda denetlemeleri pek olası değildir. Yine teknik olarak bir sürü işe bakan İSG umanlarının yangın konusunda uzman olmaları beklenemeyeceğinden , çok detaylı ve sağlıklı yangın risk analizi yapabilecekleri de olası değildir. En azından büyük bir kısmının.

BYKHY ilkeler bölümü  MADDE 5 – (2) Tasarımcılar tarafından, bu Yönetmelikte hakkında yeterli hüküm bulunmayan hususlarda ve metro, marina, helikopter pisti, tünel, stadyum, havalimanı ve benzeri kullanım alanlarının yangından korunmasında Türk Standartları, bu standartların olmaması hâlinde ise Avrupa Standartları esas alınır. Türk veya Avrupa Standartlarında düzenlenmeyen hususlarda, uluslararası geçerliliği kabul edilen standartlar da kullanılabilir.

Buradaki sıkıntı ise tasarımcı ile ilgilidir. Öncelikle tasarımcı kimdir ? Bilgileri nereden geliyor ? Eğitimleri nerede almış nasıl ve nerede akredite olmuş gibi bir sürü ciddi problem var. Şu anda makina yada endüstri mühendisleri makina tesisat bilgisi ve BYKHY yönetmeliğine uygun olarak tasarım yapmaktadırlar. Yangın tesisatları ve hesapları zaman zaman Makina Mühendisleri Odasının açtığı Yangın Tesisatı Mühendis Yetkilendirme Kursu gibi  birkaç günlük kurslara katılan makina –endüstri mühendisleri tarafından yapılmaktadır. Oysa ki bu tür hesap ve projeler yurtdışında genellikle yangın güvenlik mühendisleri tarafından yapılıyor. Çünkü yurtdışındaki üniversitelerde yangın güvenlik mühendisliği bölümü var.Türkiyede böyle bir bölüm olmadığından tasarımcının akreditasyonu hakkında bazı sıkıntılar var.Hem de bu tasarımcıyı denetleyecek bir kurum ve kuruluş ta yok.Dolayısı ile biz şu anda yangın tesisat uygulma hesap ve tasarımlarını makina – endüstri mühendislerimiz ile yapmak durumundayız.

BYKHY ilkeler bölümü  MADDE 5 – (3) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında proje ve yapım ile ilgili konularda tereddüde düşülen hususlar hakkında Bayındırlık ve İskân Bakanlığının, diğer hususlar hakkında ise İçişleri Bakanlığının uygulamaya esas olacak yazılı görüşü alınarak bu görüşlere göre işlem yapılır.

 Bayındırlık ve iskan bakanlığında yangın uzmanları mı çalışmaktadır , burada görüş alınabilecek bir yetkili uzman kurul mu vardır. Yoksa böyle bir durumda bakanlık bir üniversiteden yada uzmandan görüş mü almaktadır.Gibi bir kaç soru gerçekten kafamı karıştırıyor. Yani bir üst görüş alınacak olan kurum ve kuruluş bu konuda akredite uzmanlara sahipmidir ?

BYKHY Görev, yetki ve sorumluluk bölümü MADDE 6- (1) Bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasından;

1. a) Yapı ruhsatı vermeye yetkili idareler,
2. b) Yatırımcı kuruluşlar,
3. c) Yapı sahipleri,

ç) İşveren veya temsilcileri,

1. d) Tasarım ve uygulamada görevli mimar ve mühendisler ile uygulayıcı yükleniciler ve imalatçılar,
2. e) Yapı yapılmasında ve kullanımında görev alan müşavir, danışman, proje kontrol, yapı denetimi ve işletme yetkilileri,görevli, yetkili ve sorumludur.

Kim neye göre nasıl sorumlu işte büyük problem burada başlıyor. Çünkü sorumluluk bilgiden kaynaklanır. Yani birini sorumlu tutmak için onu akredite etmek ve bilgilendirmek gerekmiyor mu? Ülkemizde yangın güvenliği konusunda firmaları yada kişileri akredite eden kurum var mı? Bel ki de tüm sorumluları denetleyecek ve hepsinin üzerinde sorumlu olacak bir merkez yada baş sorumlu olması gerekir. Çünkü bir sürü sorumlunun olduğu bir yerde herkes sorumluluğu bir başkasının üzerine atabilecek durumu yakalayabilir. Ki bu şekilde olası bir çok vakıa var.

BYKHY Görev, yetki ve sorumluluk bölümü MADDE 6- (2) Yangın söndürme ve algılama, duyuru ve acil aydınlatma gibi aktif yangın güvenlik sistemlerinin yeterli olmamasından; projenin eksik veya hatalı olması veya standartlara uygun olmaması hâlinde proje müellifleri ve yapımın eksik veya hatalı olması veya standartlara uygun olmaması hâlinde ise müteahhit veya yapımcı firma sorumludur. Sistemin uygun çalışmaması işletmeden kaynaklanıyor ise, işletmeci kuruluş doğrudan sorumlu olur. Yangın güvenlik sistemlerinin yaptırılmasının gerekli olduğu yapı sahibine yazılı olarak bildirildiği hâlde, yapı sahibi tarafından yaptırılmamış veya standartlara uygun yaptırılmamış ise, yapı sahibi sorumlu olur.

 Proje müellifleri sorumluluğu önemli ancak yine bir sıkıntı var öncelikle tasarımcının akreditasyonu ve tasarımcıyı doğru hesap ve tasarım yapıldığı konusunda denetleyecek birim. Projenin standartlara uygunluğunun sorumluluğu proje müelliflerinin sorumluluğundadır.Projeye uygun yapılmamış ise sorumlu olan yapımcı firma yada müteahhittir.Sistemin uygun çalıştırılması ise işletmenin sorumluluğundadır. Yani işletme sistemin doğru çalışması için gerekli bakım , tutum ve onarımları yapmak durumundadır. Ayrıca sistemleri kullanacak ve sistemlerin çalışır durumda olmasını sağlayacak personelin eğitiminden de işletmeci sorumludur.Yangın güvenlik sistemlerinin hata ve yanlışları yapı sahibine bildirildiği halde yapmıyorsa yapı sahibi sorumludur.

Tüm bu sorumluluklar güzel ancak yine bazı bilinmeyen yada net anlaşılmayan durumlar var. Yetkiler nelerdir ve bu sorumlulukları uygulatacak mercii nedir. Yani reel durumda bu yönetmeliğe rağmen yanlış hatalı bir sürü iş yapılıyor. Kimin yetkisi ve sorumluluğu kime yada kimlere karşıdır. Bu hatalar yapıldığında yaptırım yada ceza var mıdır ? Kim kimi nereye şikayet edecek yada kimin işini kimin doğru-yanlış yaptığını kimler denetleyecektir?

Yine bu yönetmelikten anlaşılan odur ki   **( Madde(5) Yapı ruhsatı vermeye yetkili merciler; yangın söndürme, algılama ve tahliye projelerinin ve uygulamalarının bu Yönetmelik hükümlerine uygun olup olmadığını denetler )** buradaki en üst kurum ve hepsini toparlayıp evet yada hayır diyecek makam ; yapı ruhsatı vermeye yetkili idarelerdir. Öyle ise benim şahsi fikrim bu idarelerde yangın mühendisi yada yangın güvenlik uzmanlarının olması önemli bir gerekliliktir. Sadece yangın önleme ve yangın korunma kurallarını inceleyip onay verecek yetişmiş bilgili mühendislere ihtiyaç vardır.

Gerçekte İş felsefe ve tasarımdan başlıyor yani her şeyden önce doğru bir yangın önleme ve yangından korunma konsepti-felsefesi belirlenmeli. Sonrasında bu doğru felsefe üzerine akredite bir tasarımcı tarafından hesaplar ve  tasarım yapılarak projeler hazırlanmalıdır. Ki yönetmelik zaten ; (4) Binaların yangın algılama ve söndürme projeleri, tesisat projelerinden ayrı olarak hazırlanır. Bir kat alanı 2000 m2’den fazla olan katların tahliye projeleri, mimari projelerden ayrı olarak hazırlanır. Tahliye projeleri diğer yapılarda mimari projelerde gösterilir. Projeler; ruhsat vermeye yetkili merciler tarafından onaylanarak uygulanır. Yorumlanması gereken, açıklık gerektiren veya belirsiz olan konularda Çevre ve Şehircilik Bakanlığının görüşü alındıktan sonra işlem ve uygulama yapılır.  Diyerek yangın projelerinin bağımsız bir biçimde tasarlanması gerektiğini söylemektedir.

Bir kez hatırlamakta fayda var , tüm iş tasarımdan başlıyor ve iş nasıl başladıysa öyle devam edip gidiyor. Tasarımdan başlayıp , imalat , devreye alma ve yangın güvenlik sisteminin işletilmesinin devam ettirilmesi süreçleri aşağıdaki gibi işletilse bir çok sorun aşılabilecektir diye düşünüyorum. Ki bir çok gelişmiş ülkede aşağıdaki gibi yapılıyor.

1.Ön Dizayn Aşaması:

Dizayndan önce bir ön dizayn çalışması gerekliliği elzemdir.Daha en başından bir ön çalışma yaparak doğru yön ve doğru kriter belirlemek hem daha ucuz ve hem de kurallara daha uygun olacaktır.

• Bina sahibi tarafından dizayn kriteri -konsept dokümanın hazırlanması (bir danışmanın yardımıyla); Binayı yapacak olan kişi yada kurum bu binayı hangi amaç-amaçlar için kullanacağını en iyi bilendir , dolayısı ile başlangıçta yangından korunma felsefesinin bu ilkeler çerçevesinde bina sahibi ile beraber yangın güvenlik uzmanının dizayn konsept dökümanını hazırlaması doğru olacaktır. Dizayn konsept dökümanı hazırlanırken , BYKHY , TSE , TS EN , NFPA , FM , UL gibi kural ve standartlara gözönüne alınmalıdır.
• Dizayn konsept dokümanın içeriğinin bağımsız akredite bir denetleme kuruluşunca kontrol edilmesi; Yine daha en başından bağımsız bir denetçi kurum –kuruluş ile anlaşmakta fayda var. Çünkü doğru iş yapmak açısından her zaman bağımsız bir 3. Gözün işleri incelemesinde ve denetlemesinde fayda vardır.
• Dizayn konsept dokümanının yerel yetkililerce onaylanması; Yapı sahibi ve yangın güvenlik uzmanı tarafından hazırlanmış sonrasında denetçi tarafından denetlenmiş bir dökümanın yapı kullanma ruhsatı verecek olan idare tarafından onaylatılması ile doğru bir başlangıç yapılmış olacaktır.

2.Dizayn Aşaması:

• Dizayn çizimlerinin, hesaplamaların yapılması ve müteahhit- uygulamacı taşeronlar tarafından kullanılacak malzemelerin seçilmesi; Dizayn aşamasında akredite ve onaylı bir mühendislik firması yada mühendis ile çalışmak gereklidir.

Dizayn ve hesaplama için bilgisayar programları kullanılıyor ise bu programların da doğru programlar olduğu ve sonuçlarının doğru olduğu kontrol edilmelidir. Ayrıca bu sırada sizin yerinize danışmanınız ulusal ve uluslararası standartlara uygun doğru tasarım yapıldığına ve önceden belirlediğiniz tasarım kriterlerinize uygun olarak projelendirme yapıldığının kontrolünü yapmalıdır. Hesaplama ve tasarım ile beraber sistemlerde kullanılacak makina ve ekipmanların da seçilmesi gerekir. Tasarımın doru ve standartlara uygun olması kadar seçilen ekipman ve malzemelerin de standartlara uygun olması gerekmektedir. BYKHY , TSE , TS EN , NFPA , FM , UL gibi kural ve standartlar göz önüne alınmalıdır.

• Dizayn dokümanının daha önceden onaylanmış tasarım kriteri dokümanına göre bağımsız akredite bir denetleme kuruluşunca onaylanması; Hazırlanan hesap , proje ve uygulama dosyasının akredite denetim kurumunca onaylanması ile beraber dizayn aşaması tamamlanmış demektir.

3.Montaj Aşaması:

• Montaj aşamasında bağımsız akredite denetim kuruluşu tarafından yapılan denetimlerin arasında taşeron ve/veya danışman tarafından gerekli görülmesi halinde ara denetimler yapılır; Tasarım ve projelendirmeden sonraki en önemli adım imalat –uygulamadır. Doğru ve yetkili kişiler tarafından yapılan tasarımların doğru ve yetkili kişiler tarafından imalat-uygulama yapılması gerekmektedir. Tesisat ve mekanik uygulamaları yapan usta ve işçilerin Mesleki yeterlilik ve diğer gerekli sertifikalarının olmasına dikkat edilmelidir. Diyelim ki sabit sprinkler söndürme sistemi yapılıyor o zaman imalatçı firmanın NFPA 13 ve/veya TS EN 12845 standartlarına uygun iş yapabilme sertifikalarının olması gerekliliği aranmalıdır. Her bir iş ( mekanik tesisat , elektrik algılama sistemleri , otomatik sistemler , aktif ve pasif yangın sistemlerinin tamamı) yetkili TSE li ve belgeli firmalara yaptırılmalıdır.Tasarımları doğru yapılmış ancak uygulamaları belgesiz –ehliyetsiz kişiler tarafından yapılmış olan sistemlerin hatalı çalışması muhtemeldir.

4.Devreye Alma Aşaması:

• Montaj/uygulama bittikten sonra, uygulamanın dizayn konsept dokümanı ile uyumlu olduğunun kanıtlanması için devreye alma testleri bağımsız akredite denetim kuruluşunun gözetiminde yapılır. Uygulama sonrası sistemlerin tasarıma uygun ve ekipmanların üretici firmaların direktiflerine uygun olarak devreye alınması işlemlerinin doğru bir biçimde yapılması gereklidir.Sistemlerin tasarıma uygun çalıştığının test edilerek görülmesi önemli bir detaydır.
• Devreye alma testinden sonra bağımsız akredite denetim kuruluşu tarafından bulguları anlatan bir denetim raporu yazılır. Sistem işletimdeyken onaylı dizayn konsept dokümanına göre yıllık olarak geçerli sertifika verilir. Süreli sertifika olması denetimin ve uygulamanın ciddiye alınması ve kontrol altında tutulması açısından önemlidir.

5.Ruhsatlandırma Aşaması:

• Montaj/uygulama bittikten sonra testlerde yapılıp sistemin çalıştığı görülmesine müteakip. Tüm yapılanlar ile beraber hazırlanmış olan güncel Yangın Dosyası ile beraber yapının yangına uygunluğu için ruhsat vermeye yetkili idareye sunulur.

Yangın dosyası hem proje ve uygulamanın detaylarını hem de ; yerleşim , acil durum planları , yangın risk analizi ve yangın yönergesi gibi detayları da içermelidir.

Tüm bu süreç sonrasında ruhsat vermeye yetkili idare dosyayı inceler ve her şey kurallara uygunsa ruhsat verir. Zaten bu sürece kadar her şey akredite ve belgeli olduğu için ruhsat vermeye yetkili idarenin işi oldukça kolay bir hale gelmiş olur.

6.Bakım –işletme Aşaması:

• Bağımsız denetim kuruluşu en az yıllık olarak periyodik denetim gerçekleştirmelidir. Bu denetim, sistemlerin testi, bakım programının incelenmesi, pasif tedbirler, aktif yangın koruma tedbirleri ve organizasyonel tedbirlerin görsel olarak incelenmesini içerir. Yangın koruma sistemi hala dizayn konsept dokümanı şartlarını sağlıyorsa bir yıl geçerli olan denetim raporu ile birlikte yeni sertifika verilir.

Bakım aşamasında yine belgesi olan akredite kurum ve kişiler tarafından bakım yapılması şartı aranmalıdır. Mesela sabit sistemlerin test ve bakımları  TS 13345 Yangın Söndürme Sistemleri ve Donanımları İçin hizmet yeterlilik belgesi almış Yetkili Servisler -Firmalar tarafından yapılır. Taşınabilir yangın söndürme cihazlarının test ve bakımları ise TSE 11827 hizmet yeterlilik belgesi almış Yetkili Servisler -Firmalar tarafından yapılır.

Yetkisiz ve TSE belgesi olmayan firmaların yaptığı test ve bakımlar geçerli değildir.

Sistemleri işletirken işletme bu sistemlerin işletilmesi için gerekli teknik elemanı sağlamalıdır , yine bu teknik ekip bu konuda eğitimli ve sertifikalı olmalıdır.Yangın güvenlik sistemlerinin işgörür olması için sürekli bir biçimde çalışmaya hazır olması en temel gerekliliktir. Yapılmış ancak bakımı tutumu yapılmamış kullanıma amade olmayan sistemlerin yangını önleme ve  söndürmede başarılı olması beklenemez. Yönetmelikler gereği ; Tüm yangın korunum , yangın güvenlik ve yangınla mücadele sistemlerinin periyodik bakımlarının yapılması gerekmektedir . Çünkü ilk kurulumda çalışan sistemin sürekli bir biçimde çalışır olması periyodik bakım tutum ile mümkün olacaktır.

7.Değişimlerin Yönetilmesi:

• Faaliyetler değiştiğinde veya binada değişiklik/eklenti yapılacağı zaman, dizayn konsept dokümanı gözden geçirilmeli ve gerekli olması durumda güncellenmeli veya yeni operasyonlar için yeni bir dizayn konsept dokümanı hazırlanmalıdır.

Dönemsel olarak yangın risk analizleri uzmanlar tarafından yapılır , gerekli ekleme ve çıkarmalar da uzmanların raporlamaları sonucu belirlenir.

Yangın güvenliği sisteminin sertifikalandırılabilmesi için değişikliklerin, yetkililer ve bağımsız akredite denetim kuruluşu tarafından onaylanmasını içeren tüm sertifikasyon süreci yeniden başlar.

Çünkü binada gerçekleştirilecek herhangi bir yapısal değişiklik yada binanın kullanım amacındaki değişiklik tüm yangın korunma ve güvenlik sistemini etkileyecektir. Hatta üretim yapma amacı yada depo amacı ile kullanılan binalarda ürün değişikliği de tüm yangın korunma ve güvenlik sistemini etkileyecektir.

BYKHY Görev, yetki ve sorumluluk bölümü MADDE 6- (3) Bu Yönetmelik hükümlerine uyulmaması sebebiyle meydana gelen yangın hasarlarından dolayı;

1. a) Yapı inşasında yer alan yapı sahipleri, işveren ve işveren temsilcileri,
2. b) Tasarımda, uygulamada ve denetimde görevli mimar ve mühendisler,
3. c) Yapı denetimi kuruluşları,

ç) Müteahhitler, imalatçılar ve danışmanları, kusurlarına göre sorumludur.

Görüldüğü üzere yangın korunma ve güvenlik sisteminin çalışır-işgörür olması ciddi bir sorumluluktur. Olası bir yangın durumunda sonuç kötü olursa yukarıdaki her kurum-kuruluş-kişi sorumlu olacaktır.

YKHY Görev, yetki ve sorumluluk bölümü MADDE 6- (6) Sigorta şirketleri, yangına karşı sigorta ettirme talebi aldıkları binalarda, tesislerde ve işletmelerde, bu Yönetmelik hükümlerine uyulup uyulmadığını kontrol etmek mecburiyetindedir.

 Son olarak Görüldüğü üzere yangın korunma ve güvenlik sisteminin çalışır-işgörür olması sigorta açısından da bir sorumluluktur. Hatta gelişmiş ülkelerde sigorta denetleme açısından en önemli kurumlardan biridir. Tüm sigorta kurumları yangın sigortası yapmadan önce çok ciddi denetimler yapmaktadırlar.